车讯:改变你的操作习惯 宝马1月发布新中控屏
- За Кинеската цивилизаци?а, видете Кина (по?аснува?е).
- Не треба да се поистоветува со Република Кина (Та?ван).
| Народна Република Кина |
||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
| Химна: ?Марш на доброволците“ 《义勇军进行曲》 |
||||||
.svg) |
||||||
| Главен град | Пекинг (北京市) 39°55′N 116°23′E? / ?39.917°N 116.383°E | |||||
| На?голем град | Шанга? (上海市) | |||||
| Службен ?азик | Стандарден мандарински (де факто)[1] | |||||
| Признаени регионални ?азици | Видете ?азици во Кина | |||||
| Службено писмо | Упростено писмо[1] | |||||
| Народности | 92% Ханци; 55 признаени народности |
|||||
| Демоним | Кинези
百度 3、如因作品内容、版权和其它问题需要同本刊联系的，请在30日内进行。
(Кинез/Кинезинка) |
|||||
| Уредува?е | народна република,[2] Комунистичка држава,[3][4] [б] |
|||||
| ? | Претседател | Си ?инпинг | ||||
| ? | Премиер | Ли ?анг | ||||
| ? | Претседател на ПКННС | Ву Бангуо | ||||
| ? | Претседател на НКНПСС | ?иа Чинглин | ||||
| Законодавство | Национално народно собрание | |||||
| Основана | ||||||
| ? | Прогласува?е на НР Кина | 1 октомври 1949 | ||||
| Површина | ||||||
| ? | Вкупна | 9,640,821 км2 | ||||
| ? | Вода (%) | 2,8[г] | ||||
| Население | ||||||
| ? | проценка за 2024 г. | ▼ 1,422,591,000 (2-ра) | ||||
| ? | Густина | 145 жит/км2 (83-та) | ||||
| БДП (ПКМ) | проценка за 2023 г. | |||||
| ? | Вкупен | ▲ $32.898 трилиони (1-ва) | ||||
| ? | По жител | ▲ $23,309 (73-та) | ||||
| БДП (номинален) | проценка за 2023 г. | |||||
| ? | Вкупно | ▲ $17.701 трилиони (2-ра) | ||||
| ? | По жител | ▲ $12,541 (71-ва) | ||||
| ?иниев коеф. (2020) |  37.1[5]среден |
|||||
| ИЧР (2021) | ▲ 0.768[6] висок · 79-та |
|||||
| Валута | Кинески Ренминби (ренминби) (￥) (CNY) |
|||||
| Часовен по?ас | Кинеско стандардно време (UTC+8) | |||||
| Датумски формат | гггг-мм-дд или гггг年м月д日 (н.е.; н.е.-1949) |
|||||
| Се вози на | десно, освен Хонгконг и Макао | |||||
| НДД | .cn[г] | |||||
| Повик. бр. | +86[г] | |||||
| б. ^ Од 1980-тите наваму не е возможно да се утврди едноставна карактеризаци?а на политичката структура.
в. ^ 9.598.086 км2 каде не се вброени спорните територии. 9.640.821 км2 Тука спа?а областа (Акса? Чин и Транскаракорамскиот Предел под управа на НР Кина, а на кои полага право Инди?а), Та?ван не се смета.[7] г. ^ Податоците важат само за самата Кина. Тука не се бро?уваат Хонгконг, Макао и териториите под ?урисдикци?а на Република Кина (наречен Та?ван). |
||||||
Народна Република Кина или скратено НР Кина (кинески: 中华人民共和国, пин?ин: Zhōnghuá Rénmín Gònghéguó, мак. транскр. ??унгхуа женмин гунгхегуо“) — држава што го опфа?а на?големиот дел од културниот, историскиот и географскиот простор на Кина. Од своето основа?е во 1949 година, таа е водена од Комунистичката парти?а на Кина. Кина е на?населена држава во целиот свет со пове?е од 1.250.000.000 жители, од кои пове?ето припа?аат на групата Хан. Таа е на?голема зем?а на подрач?ето на Источна Ази?а, и четврта по големина во целиот свет. Кина граничи со 14 зем?и: Авганистан, Бутан, М?анмар, Инди?а, Казахстан, Киргизстан, Лаос, Монголи?а, Непал, Северна Коре?а, Пакистан, Руси?а, Та?икистан и Виетнам. Народна Република Кина го смета островот Та?ван за дел од сво?ата територи?а, ме?утоа то? фактички не е под не?зин суверенитет.
Истори?а
[уреди | уреди извор]
Кина е гледана како посебна древна цивилизаци?а ко?а се протега на една голема област во Источна Ази?а, еден народ и / или мултинационален ентитет. Со скоро 4 ил?ади години на континуирана истори?а, Кина е една од на?старите цивилизации во светот.
Праистори?а
[уреди | уреди извор]Археолошките докази сугерираат дека раните хоминиди ?а населувале територи?ата на Кина пред 2.25 милиони години.[8] Фосилните остатоци на Пекиншкиот човек, Homo erectus ко? користел оган,[9] датираат пред поме?у 680,000 и 780,000 години.[10] Фосилизирани заби на Homo sapiens (кои датираат пред 125,000–80,000 години) се откриени во пештерата Фу?ан.[11]
Современа истори?а
[уреди | уреди извор]Пред XIX век, таа поседувала едно од на?модерните општества и економии во светот, но поради последователните династии ?а пропушта индустриската револуци?а во Европа и почнува да се намалува. Во XIX и XX век, импери?ализмот, внатрешната слабост и гра?анските во?ни ?а оштетиле зем?ата и не?зината економи?а, доведува до соборува?е на царската власт.
Во 1949 година завршува кинеската гра?анска во?на и се по?авуваат две држави кои се нарекуваат ?Кина“:
- Народна Република Кина (НР Кина), формирана во 1949 година, попозната како Кина, има контрола над копнениот дел на Кина и во голема мера самоуправната власт на териториите во Хонгконг (од 1997) и Макао (од 1999).
- Република Кина (РК), основана во 1912 година во копнениот дел на Кина, сега попознатa како Та?ван, има контрола над островите Та?ван, Пенгу, Кинмен, Матцу, групниот остров Пратас, и неколку други острови.
Во 1950 година, промените на економските политики во Та?ван го трансформираа островот во технолошки ориентирана индустриска развиена економи?а, со период на високи стапки на раст и брза индустри?ализаци?а. Во копнениот дел на Кина, во 1970-тите, реформите познати како "Четири модернизации" го подобри?а зем?оделството, индустри?ата, технологи?ата и одбраната, а со подига?ете на животниот стандард НР Кина станува една од големите сили. До 2011 година се ?авуваат проблемите на зголемен ?аз поме?у богатите и сиромашните, деградаци?ата на животната средина и масовната корупци?а. Историски гледано, културната сфера на Кина се протега низ цела Источна Ази?а, со кинеска религи?а, обичаи и писмен систем кои беа развиени во различни насоки од страна на соседите како што се ?апони?а, Северна Коре?а и Виетнам. Со текот на не?зината истори?а, Кина беше извор на многу големи прона?доци. Исто така, поседува еден од на?старите системи на писмен ?азик на светот. Првите докази за човечко присуство во регионот се прона?дени во пештерата Жодокиан. Тоа е еден од на?раните познати примероци на хомо еректус, сега познат како Пекиншки човек, а се проценува дека живееле од пред 300.000 до 780.000 години.
Географи?а
[уреди | уреди извор]Рел?еф
[уреди | уреди извор]Кина по градбата и постанокот се состои од три големи подрач?а: стари грамадни планини на исток, палеозо?ски планини на северозапад и млади верижни планини на ?угозапад. Врз рел?ефот на Кина големо вли?ание имало понира?ето на Индиската литосферна плоча под Евроазиската, при што дошло формира?ето на Тибетската висорамнина и настанува?ето на Хималаите. Тибет со просечна висина од 4000м е на?високата висорамнина во светот. Тибет на ?уг е опкружен од Хималаите, а на север се нао?а Кунлун. Тибетската висорамнина на ?угоисток постепено се спушта преку рамнината ?унан Гизу. Во низинските подрач?а на?голема е Источнокинеската Низина во Ман?ури?а, Големата низина во долниот тек на Хоанг Хо и рамнината во средниот и долниот тек на реката ?ангцек?анг. А низините ме?у себе се одвоени со ниски шуми. Од големите планински делoви кои се под вечен снег се спуштаат големи ледници. Копното е воглавно ниско, а морето до копното е плитко (200м). На Кина ? припа?аат 5400 острови.
Клима
[уреди | уреди извор]Освен географската положба и рел?ефот на климата на Ази?а големо вли?ание имаат и монсунските ветрови. Во долините на големите реки се чувствуваат вли?ани?ата на океанот длабоко во внатрешноста на копното, сè до Монголи?а. Поради тоа во ?угоисточниот дел на Кина има суптропска клима (1600 до 2000мм врнежи). А во северниот дел има ладна и сува континентална клима. Тука врнежите не достигнуваат 1000мм. Во северниот дел на Кина сушите се многу чести. На?многу врнежи има во ?ужните краеви на Тибет поради летните монсуни. Во западниот континентален дел на Кина зимите на високите планини се долги и многу ладни, а летата се кратки и студени. Во ?угоисточното примор?е на Кина та?фуните често прават пустоши.
Води
[уреди | уреди извор]Големата речна мрежа на Кина ?а сочинуваат реките ?ангцек?анг (ко?а е трета река по должина во светот), Хоанг Хо (жолта река), Ши?анг, Соанг Хо, ?ианга и Амур. Во северниот дел на Кина речната мрежа е добро развиена, но во зима реките замрзнуваат. Во ?ужна Кина, главна река е Син?анг ко?а со разгранета делта се влева во ?ужнокинеското Море. Пловни се реките во ?ужниот и во средниот дел на Кина. Посто?ат и пловни канали, од кои на?познат е Големиот Канал, долг 1.800 км и служи за наводнува?е. Со каналите се овозможува наводнува?е на 49,8 милиони хектари од зем?оделските подрач?а во Кина. На?голем бро? езера има во внатрешниот дел на Кина.
Административна поделба
[уреди | уреди извор]- Видете: Административна поделба на Кина
Демографи?а
[уреди | уреди извор]
Според националниот попис од 2010 година во Народна Република Кина живееле 1,370,536,875 жители. Околу 16.60% од населението било на возраст од 14 години или помлади, 70.14% биле поме?у 15 и 59 години, и 13.26% биле над 60 години.[12] Стапката на раст на населението за 2013 година е проценета на 0.46%.[13] Населението на Кина на копното ?е надмине 1,4 мили?арди до 2020.[1]
Народности
[уреди | уреди извор]Кина офици?ално признава 56 различни народности, од кои на?големата ?а претставуваат Хан Кинезите, кои сочинуваат околу 91,51% од вкупното население.[14]
?азици
[уреди | уреди извор]Во Кина се зборуваат 292 живи ?азици.[15]
Религи?а
[уреди | уреди извор]Стопанство
[уреди | уреди извор]
Според податоците на Ме?ународниот монетарен фонд номиналниот бруто-домашен производ во Кина во 2014 година изнесувал 10.355.350.000.000 американски долари.[18] Бруто-домашниот производ мерен според паритетот на куповната мо? истата година изнесувал 17.632.014.000.000 американски долари.[18] Според еден од двата критериуми Кина била на првото место пред Соединетите Американски Држави. Номиналниот БДП по жител во 2014 година изнесувал 7.572 US$, додека БДП мерен со паритетот на куповната мо? по жител изнесува 12.893 US$.[18]
Економска истори?а на НР Кина
[уреди | уреди извор]Од оснвва?ето во 1949 година до кра?от на 1978 година, Народна Република Кина имала планска економи?а од советски тип. По смртта на Мао Це Тунг во 1976 година и кра?от на Културната револуци?а, Денг С?аопинг и новото кинеско раководство почнале со реформи за создава?е пазарна економи?а со одредена улога на државата. Била напуштена колективизаци?ата во зем?оделието, зем?ишните поседи биле приватизирани, а тргови?ата со странство станала главна ориентаци?а на државата, заради што биле создадени ?посебни економски зони“. Неефикасните државни претпри?ати?а биле реструктуирани, а непрофитабилните веднаш биле затворени што довело до големи отпушта?а на работници. За денешна Кина карактеристично е постое?ето на економи?а заснована на приватна сопственост[19] и таа е еден од на?добрите примери на државен капитализам.[20][21] Државата и натаму ?а има главната улога во стратешките стопански гранки како што се енергетиката и тешката индустри?а, но бро?от на приватни претпри?ати?а се зголемува со огромна брзина, па во 2008 година биле регистрирани триесет милиони приватни претпри?ати?а.[22][23]
Од почетокот на економската либерализаци?а во 1978 година, Кина има една од на?брзо растечките економии во светот.[24] Растот на не?зиното стопанство главно се заснова на инвестиции и извоз.[25] Според податоците на ММФ, просечниот годишен раст на БДП на Кина ме?у 2001 и 2010 година изнесувал 10,5%, додека ме?у 2007 и 2011 бил еднаков на вкупниот раст на сите зем?и членки на групата Г-7.[26] Високата продуктивност, ниските трошоци на работа и релативно добрата инфраструктура ? овозможиле да стане светски водач во прозводството. Ме?утоа, проблемот на кинеското стопанство е неефикасното користе?е на големи количини енерги?а, што придонело во 2010 година Кина да стане на?голем потрошувач на енергенси на светот.[27] Во септември 2013 година, Кина станала на?голем увозник на нафта на светот, додека за задоволува?е на пове?е од 70% од потребите за енерги?а и понатаму користи ?аглен.[28][29] Во почетокот на второто десетлетие на 21 век, стапката на раст на кинеското стопанство почнала да се смалува, за што придонеле проблемите на домашниот пазар на кредити, смалената побарувачка од кинеска стока во светот и светската економска криза.[30]
Кинеската економи?а во светот
[уреди | уреди извор]Кина е членка на Светската трговска организаци?а и зем?а со на?голем обем на надворешна тргови?а, ко?а во 2012 година изнесувала 3,87 билиони долари.[31] Кон кра?от на 2010 година, Кина располагала со далеку на?големи девизни резерви на светот во вредност од 2,85 билиони долари, што претставувало зголемува?е од 18,7% во однос на претходната година.[32] Во текот на 2012 година, Кина привлекла на?многу директни странски инвестиции во износ од 253 мили?арди долари,[33] додека истата година кинеските инвестиции во странство изнесувале 62,4 мили?арди долари.[33] Се проценува дека во 2009 година Кина имала 1,6 билиони долари во вредносни хартии на американската влада,[34] и дека ме?у странските држави била на?голем сопственик на ?авниот долг на САД со 1,16 билиони долари обврзници на министерството за финансии на САД.[35] Заради потценетиот курс на сво?ата валута Кина е изложена на критики на претставниците на водечките светски економии,[36][37] како и заради производство на големи количини фалсификувана стока.[38] Консултантската фирма Макинси проценила дека вкупните ненаплативи побарува?а нараснале од 7,4 билиони долари во 2007, на 28,2 билиони долари во 2014 година, што претставува 228% од БДП на Кина.[39]
| Споредба на номиналните БДП на на?големите светски економии во мили?арди долари според податоците на ММФ.[40] |
Според конкурентноста на економи?ата Кина во 2009 година била на 29. место во светот,[41] додека според условите на работе?е во 2011 година била рангирана на 136. место од 179 зем?и.[42] На списокот 500 на?големи претпри?ати?а на светот за 2014 година магазинот Форчен (англиски: Fortune) се нашле и 95 од Кина, со вкупни приходи од 5,8 билиони долари. Истата година, Форбс об?авил дека пет од десетте на?големи претпри?ати?а, со чии акции може слободно да се тргува, се од Кина. Ме?у нив е и банката со на?големи штедни влогови, Индустриска и трговска банка на Кина.[43]
Во 2016 година, кинескиот банкарски систем станал на?голем на светот, мерен според вредноста на вкупната актива, ко?а изнесувала 33.000 мили?арди американски долари.[44]
Наука и технологи?а
[уреди | уреди извор]Истори?а
[уреди | уреди извор]
Кина била светски водач во науката и технологи?ата до династи?ата Минг. Четирите големи открити?а на Кина: харти?а, компас, барут и печатарство се прошириле ширум Ази?а и Европа. Ме?утоа, кинеските научни активности се намалиле во 14 век. За разлика од научниците во Европа кои поминале низ научна револуци?а, средновековните кинески мислители не се обиделе опсервациите на природата да ги сведат на математички закони и не образувале школувана заедница ко?а би можела да има критичко мисле?е и би можела да го преиспитува научниот придонес на другите. Кинеското општество се концентрирало на книжевноста, уметноста, ?авната администраци?а, додека науката и технологи?ата се сметале за триви?ални и помалку битни.[45]
После пове?е воени порази во судирите со западните нации во 19 век, кинеските реформисти почнале да ?а промовираат модерната наука и технологи?а како дел од политиката за ?акне?е на државата. Гра?анската во?на во Кина завршила во 1949 година со победа на Комунистичката парти?а, а напорите да се организира наука и технологи?а биле засновани на моделот на Советскиот Со?уз. Културната револуци?а (1966-1976) имала катастрофално вли?ание на кинеската наука биде??и научниците биле прогонувани, а вложува?ата во истражува?е и образование биле редуцирани. По смртта на Мао Це Тунг во 1976 година, вложува?ата во науката и технологи?а драстично се зголемиле биде??и преовладало мисле?ето дека тоа е столб на модернизаци?ата, а започнала и реформа на образовниот систем.[45]
Модерна ера
[уреди | уреди извор]После културната револуци?а, Кина брзо станала една од светските водечки технолошки сили,[46] вложува??и преку 100 мили?арди долари во научни истражува?а и разво? во 2011 година.[47] На науката и технологи?ата се гледа како битна работа за постигнува?е економски и политички цели, а се смета дека тоа е и извор на национална гордост до ниво тоа да се опишува како ?технонационализам“.
Кина брзо развила образовен систем во ко? било нагласено значе?ето на науката, математиката и инженерството. Само во 2009 година преку 10.000 инженери докторирале, а 500.000 дипломирале, што е пове?е од ко?а било друга држава.[48] Кина е втора во светски рамки по бро?от на об?авени научни трудови, само во 2010 година биле об?авени 121.500 труда, од кои 5.200 во водечки ме?ународни магазини.[49] Кинеските компании како Хуавеи и Леново се светски водачи во телекомуникациите и информатиката,[50][51] а кинеските суперсметачи редовно се рангираат ме?у на??аките.[52] Исто така Кина е и на?голем инвеститор во технологи?ата на енерги?а од обновливи извори.[53]
Кинеската вселенска програма е една од на?активните во светот и важен извор на национална гордост.[54][55] Првиот сателит од Кина бил лансиран во 1970 година, а во 2003 Кина станала трета држава ко?а самосто?но испратила човечки екипаж во семирот. во 2008 година Кина ?а извела првата миси?а во ко?а била изведена првата активност вон ракета во Шенг?оу 7 миси?а. Во 2011 година била лансирана првата кинеска семирска станица Ти?ангонг-1, како прв дел во изградбата на големата вселенска станица со човечки екипаж до 2020 година.[56] Кинескиот месечев програм имал во план во 2013 година да се лансира и на Месечината да слета беспилотно летало, а миси?а со месечево слетува?е било планирано за 2025 година.[57][58]
Инфраструктура
[уреди | уреди извор]Телекомуникации
[уреди | уреди извор]Бро?от на корисници на мобилна телефони?а во Кина е поголем од една мили?арда и е прва во светот.[59] Исто така Кина е е зем?а со на?голем бро? корисници на интернет,[60] во 2013 година имало пове?е од 591 милион, или 44 % од населението.[61] Просечната брзина на интернет-пристапот во 2013 година била 3,14 мегабити во секунда.
Ча?на телеком и Ча?на ?уником со 20 % од светскиот пазар на широкопо?асен интернет ги заземаат првите две позиции во глобални рамки. Ча?на телеком имала 50 милиони претплатници, додека Ча?на ?уником имала пове?е од 40 милиони корисници.[62]
Кина развива сопствен систем за сателитска навигаци?а со име COMPASS, ко? во 2012 година почнал со работа во Ази?а,[63] а останатиот дел од светот би требало да се покрие до 2020 година.[64]
Сообра?а?
[уреди | уреди извор]
Од кра?от на деведесеттите години на 20 век, патната мрежа во Кина била значително зголемена со мрежа од автопатишта. Кон кра?от на 2012 година должината на автопатиштата во Кина достигнала 96.000 км, при што само во 2012 година биле изградени 11.000 км. Бро?от на сопственици на приватни автомобили значително расте, така што во 2009 година бро?от на продадени возила бил поголем од оно? во САД, со вкупен бро? продадени возила од преку 13,6 милиони.[65] Аналитичарите предвиделе дека годишната продажба на возила ви Кина може да порасне дури на 40 милиони годишно до 2020 година[66] Спореден ефект од брзиот раст на патната мрежа и возила е значаен раст на сообра?а?ните несре?и, главно заради лошо спроведените сообра?а?ни закони, така што само во 2011 година настрадале 62.000 лица.[67][68]
Кина ?а има на?долгата железничка мрежа за големи брзина со преку 9.700 км.[69] Од тоа 3.515 км се пруги за брзини од преку 300 км/ч.[70] Во 2011 година во Кина бил направен првиот воз за големи брзини без странска помош.[71] Кина планира да изгради до 2020 година мрежа од 16.000 км пруги за големи брзини.[72] Системи за брз транспорт на лу?е нашироко се градат во кинеските градови во форма на мрежи од подземни системи.
Кина во 2013 година била на?голем градител на нови аеродроми, а кинеската влада го спроведува петгодишниот план на вложува?а од 250 мили?арди долари за да го развие и модернизира домашниот патнички транспорт.[73] Во урбаните средини и покра? порастот на бро?от на автомобили, велосипедите остануваату многу значаен вид транспорт, така што 2012 година во Кина постоеле околу 470 милиони велосипеди.[74]
Демографи?а
[уреди | уреди извор]Во Кина во 2013 година живеле 1.360.720.000 жители.[75] Мажите претставуваат 51,24, а жените 48,76 % од населението.[75] Во градовите живеат 53,73, а во селата 46,27 % од жителите на Кина.[75] Лицата помлади од 15 години претставуваат 16,4 %, лицата ме?у 15 и 65 година претставуваат 73,9 %, а лицата постари од 65 година претставуваат 9,7 % од населението.[76] Природниот прираст во 2013 година изнесувал 4,92‰, стапката на фертилитет била 12,08‰ додека стапката на морталитет 7,16‰.[77]
Од почетокот на економските реформи во 1978 година во Кина значително се намалила сиромашти?ата, па бро?от на жители кои живеат со помалку од еден долар дневно паднал од 64% на 10%. Невработеноста во градските средини во 2007 година изнесувала 4 %[78] а во 2013 околу 4,1 %.[79][80]
Заради исклучително големиот бро? на жители и намалува?ето на природните ресурси кинеската влада од 1979 до 2015 година спроведувала политика со ко?а сакала да го ограничи растот на популаци?ата позната како политика на едно дете.[81] Пред 2013 година, со оваа политика семе?ствата биле ограничени на едно дете, со исклучоци за националните малцинства и семе?ствата во селски средини. Во декември 2013 година, ?политиката на едно дете“ е ублажена со тоа што на семе?ствата им било дозволено да имаат две деца доколку еден од родителите бил единец.[82] Кинескиот министер за планира?е семе?ства во 2008 година обзнанил дека политиката на едно дете ?е се спроведува барем до 2020 година.[83] Отпорот на политиката на едно дете особено бил изразен во селските средини, првенствено заради потребата од работна сила и традиционалното претпочита?е на машко дете. Семе?ствата кои ?а прекршувале оваа политика често лажно се из?аснувале на пописот на населението.[84] Кон кра?от на октомври 2015 година кинеските власти на?авиле укинува?е на политиката на едно дете и дека паровите ?е може да имаат по две деца.[85]
Политиката на едно дете, со традиционалното претпочита?е на машко дете, придонела за несразмерност на половите на новороденчи?ата.[86][87] На основа на резултатите од пописот во 2010 година, на секои 100 дево?чи?а биле родени 118,06 момчи?а, што е далеку пове?е во однос на остатокот од светот каде на 100 дево?чи?а се ра?аат 105 момчи?а.[88] Ме?утоа, односот на половите денес е поурамнотежен отколку на почетокот на педесеттите години на 20 век кога мажите претставувале 51,82 % од населението.
Етнички групи
[уреди | уреди извор]Во Кина офици?ално се признати 56 етнички групи, од кои на?голема се Хан Кинезите, кои претставуваат 91,51 % од населението.[14] Хан Кинезите – на?големата етничка група на светот[89] – претставуваат мнозинство во сите покраини и автономни покраини освен во Тибет и Синк?анг.[90] Според резултатите од пописот во 2010 година, националните малцинства претставуваат 8,49 % од жителите на Кина.[14] Во споредба со пописот од 2000 година, бро?от на припадници на народот Хан е зголемен за 66.537.177 жители, или 5,74 %, додека вкупниот бро? на припадниците на 55 национални малцинства е зголемен за 7.362.627 лица, или 6,92 %.[14] Со пописот во 2010 година биле евидентирани и 593.832 странски држав?ани кои живееле во Кина. На?многу странци биле од ?ужна Коре?а (120.750), САД (71.493) и ?апони?а (66.159).[91]
?азици
[уреди | уреди извор]
Во Кина во употреба се 297 живи ?азици.[92] Преовладуваат ?азиците од синтичката гранка на синотибетски ?азици, ме?у кои се мандаринскиот (ма?чин ?азик на 70 % од жителите на Кина),[93] и други кинески ?азици: ву (вклучува??и го шанга?скиот), ?уе (вклучува??и ги кантонскиот и та?шанскиот), мин (вклучува??и ги хокиен и чаошан), с?анг, ган, хака. Тибетско-бурмански ?азици кои се зборуваат во Кина се: тибетски, ?анг, нас?и, ?и. Говорителите на овие ?азици главно живеат на Тибетската и висорамнината ?унан-Гуе??оу. Ме?у малцинските ?азици во ?угозападна Кина спа?аат та?-када?ските ?азици ?уанг, та?, дунг и суе?, потоа хмног-м?ен ?азиците м?ао и ?ао, и австроазискиот ?азик ва. Во североисточна и северозападна Кина малцинските народи зборуваат на алта?ски ?азици вклучува??и го ман?у, монголскиот и неколку туркиски ?азици: у?гурски, казашки, киргиски, саларски и западноу?гурски. Коре?скиот се зборува главно долж границата со Северна Коре?а. Единствен индоевропски ?азик во Кина е сариколи, на ко? зборуваат Та?иците во западен Синк?анг.
Стандардниот мандарински, вари?анта на мандаринскиот заснована на пекиншкиот ди?алект, е службен ?азик државата. Исто така, него за комуникаци?а го користат лицата на кои ма?чин ?азик им е неко? од малцинските ?азици.[94]
Ил?адници години за пишува?е на синтичките ?азици се користат кинески карактери. Со нивна помош можна е пишана комуникаци?а ме?у говорителите на заемно неразбирливи кинески ?азици и ди?алекти. Кинеска влада во 1956 година го вовела во употреба упростено кинеско писмо кое со текот на времето го потиснало постарото традиционално писмо на простору НР Кине. Латиничното писмо наменето за транскрипци?а на кинеските знаци е пин?инот. Тибе?аните користе азбука заснована на индиското писмо. У?гурскиот претежно се пишува со персиско-арапската азбука. Манчурското и монголско писмо во Кина настанало од староу?гурската азбука. Современот ?уаншки ?азик користи латинично писмо.
Градови
[уреди | уреди извор]Во текот на последните десетлети?а кинеските градови многу се развиле. Процентот од населението кое живее во градските средини пораснал од 20% во 1990 на пове?е од 50% во 2014 година.[95][96] Се проценува дека до 2030 година во кинеските градови ?е живеат мили?ара жители што ?е претставува осмина од човештвото.[95][96] Во 2012 година во Кина имало пове?е од 262 милиони мигранти, главно лу?е од село кои во градовите дошле во потрага по работа.[97]
Во Кина посто?ат пове?е од 160 градови со преку милион жители,[98] ме?у кои и седум мегалополиси (градови со пове?е од десет милиони жители) Чунгкинг, Шанга?, Пекинг, Гуанг?оу, Т?енцин, Шен?ен и Вухан.[99][100] Се проценува дека до 2025 година во Кина ?е посто?ат пове?е од 221 град со преку милион жители.[95] Заради големиот бро? лу?е кои флуктуираат т.е. мигранти, тешко е прецизно да се спроведе попис на населението во градовите.[101]
На?големи градови во НР Кина
VI Државен попис на НР Кина (2010) | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Бр. | Покраина | Нас. | Бр. | Покраина | Нас. | ||||
 Пекинг |
1 | Шанга? | — | 20 217 700 | 11 | Ченгду | Сечуан | 6 316 900 |  Чунг?инг  Гуанг?оу |
| 2 | Пекинг | — | 16 446 900 | 12 | Нан?инг | ?ангсу | 6 238 200 | ||
| 3 | Чунг?инг | — | 11 871 200 | 13 | Шен?анг | ?аонинг | 5 718 200 | ||
| 4 | Гуанг?оу | Гуангдунг | 10 641 400 | 14 | Ханг?оу | ?е?анг | 5 578 300 | ||
| 5 | Шен?ен | Гуангдунг | 10 358 400 | 15 | Сиан | Шенси | 5 399 300 | ||
| 6 | Т?ен?ин | — | 9 562 300 | 16 | Харбин | Хе?лунг?анг | 5 178 000 | ||
| 7 | Вухан | Хубе? | 7 541 500 | 17 | Су?оу | ?ангсу | 4 083 900 | ||
| 8 | Дунггуан | Гуангдунг | 7 271 300 | 18 | ?ингдао | Шандунг | 3 990 900 | ||
| 9 | Хонгконг | — | 7 055 071 | 19 | Да?ен | ?аонинг | 3 902 500 | ||
| 10 | Фошан | Гуангдунг | 6 771 900 | 20 | ?енг?оу | Хенан | 3 677 000 | ||
Кина како тема во уметноста и во популарната култура
[уреди | уреди извор]- ?Кинески театар“ — песна на македонскиот писател Славко ?аневски од 1967 година.[102]
- ?Кинески тапети“ — песна во проза на полскиот поет Збиг?ев Херберт.[103]
- ?Кинеска дево?ка“ (China girl) — песна на британскиот рок-музичар ?Де?вид Боуви“ (David Bowie) од 1983 година.[104]
- ?Кинеска аритметика“ (Chinese Arithmetic) — песна на американската рок-група ?Феит ноу мор“ (Faith No More) од 1987 година.[105]
Наводи
[уреди | уреди извор]- ↑ 1,0 1,1 ?Закон на НР Кина за стандардниот говорен и пишан кинески ?азик (Претседателски указ Бр.37)“. Архивирано од изворникот на 2025-08-07. Посетено на 2025-08-07.
- ↑ ?Кина“. Енциклопеди?а Британика. Посетено на 15 март 2010.
Државно уредува?е: еднопартиска народна република со еден законодавен дом
(англиски) - ↑ ?ЦИА - Светска книга на факти -- Кина“. Светска книга на факти. Централна разузнавачка агенци?а (ЦИА). Архивирано од изворникот на 2025-08-07. Посетено на 15 март 2010.
Државно уредува?е: Комунистичка држава
(англиски) - ↑ Биро за источноазиски и тихоокеански работи (октомври 2009). ?Кина (10/09)“. Воведни забелешки. Сте?т Департмент. Посетено на 15 март 2010.
Државно уредува?е: Комунистичка партиски-раководена држава
(англиски) - ↑ ?Gini index – China“. World Bank. Посетено на 24 May 2022.
- ↑ ?2014 Human Development Report Summary“ (PDF). United Nations Development Programme. 2014. стр. 21–25. Посетено на 27 ?ули 2014.
- ↑ ?БДП нараснува за 11,4%, на?бргу во последните 13 години“. Chinadaily.net. 24 ?ануари 2008. Архивирано од изворникот на 2025-08-07. Посетено на 15 ?уни 2009. (англиски)
- ↑ Ciochon, Russell; Larick, Roy (1 January 2000). ?Early Homo erectus Tools in China“. Archaeology. Посетено на 30 November 2012.
- ↑ ?The Peking Man World Heritage Site at Zhoukoudian“. UNESCO. Архивирано од изворникот 23 June 2016. Посетено на 6 March 2013.
- ↑ Shen, G.; Gao, X.; Gao, B.; Granger, De (March 2009). ?Age of Zhoukoudian Homo erectus determined with (26)Al/(10)Be burial dating“. Nature. 458 (7235): 198–200. doi:10.1038/nature07741. ISSN 0028-0836. PMID 19279636. S2CID 19264385.
- ↑ Rincon, Paul (14 October 2015). ?Fossil teeth place humans in Asia '20,000 years early'“. BBC News. Посетено на 14 October 2015.
- ↑ ?Communiqué of the National Bureau of Statistics of People's Republic of China on Major Figures of the 2010 Population Census[1] (No. 1)“. National Bureau of Statistics of China. Посетено на 31 May 2015.
- ↑ ?POPULATION GROWTH RATE“. CIA. Архивирано од изворникот на 2025-08-07. Посетено на 29 September 2013.
- ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 ?Communiqué of the National Bureau of Statistics of People's Republic of China on Major Figures of the 2010 Population Census (No. 1)“. National Bureau of Statistics of China. 28 April 2011. Архивирано од изворникот на 15 January 2013. Посетено на 14 June 2013.
- ↑ Languages of China – from Lewis, M. Paul (ed.), 2009. Ethnologue: Languages of the World, Sixteenth edition. Dallas, Tex.: SIL International.
- ↑ ?World Bank World Development Indicators“. World Bank.
- ↑ ?Shanghai's GDP grows 8.2 % in 2011“. Xinhua. China Daily.
- ↑ 18,0 18,1 18,2 ?Report for Selected Countries and Subjects“. IMF. IMF.
- ↑ ?China is already a market economy—Long Yongtu, Secretary General of Boao Forum for Asia“. EastDay.com. 2008. Архивирано од изворникот на 9 септември 2009.
- ↑ ?Communism Is Dead, But State Capitalism Thrives“. Vahan Janjigian. Forbes. 22 март 2010.
- ↑ ?The Winners And Losers In Chinese Capitalism“. Gady Epstein. Forbes. 31 август 2010.
- ↑ John Lee. "Putting Democracy in China on Hold". The Center for Independent Studies. 26 July 2008. Посетено на 16 July 2013.
- ↑ English@peopledaily.com.cn (13 ?ули 2005). ?People.com“. People.
- ↑ ?China's Economic Rise: History, Trends, Challenges, and Implications for the United States“ (PDF). Congressional Research Service. 5 септември 2013.
- ↑ ?China must be cautious in raising consumption“. China Daily.
- ↑ Walker, Andrew (16 ?уни 2011). ?Will China's Economy Stumble?“. BBC.
- ↑ Swartz, Spencer; Oster, Shai (19 ?ули 2010.). ?China Becomes World's Biggest Energy Consumer“. Wall Street Journal. Проверете ги датумските вредности во:
|date=(help) - ↑ ?The Ultimate Guide To China's Voracious Energy Use“. Business Insider. 17 август 2012.
- ↑ ?China overtakes US as the biggest importer of oil“. BBC. 10 октомври 2013.
- ↑ ?China's economy slows but data hints at rebound“. BBC. 18 октомври 2012.
- ↑ ?China trade now bigger than US“. Garry White. Daily Telegraph. 10 февруари 2013.
- ↑ ?China's forex reserves reach USD 2.85 trillion“. Smetimes.tradeindia.com.
- ↑ 33,0 33,1 ?FDI in Figures“ (PDF). OECD.
- ↑ ?China must keep buying US Treasuries for now-paper“. Reuters. 20 август 2009.
- ↑ Hornby, Lucy (23 септември 2009). ?Factbox: US-China Interdependence Outweighs Trade Spat“. Reuters.
- ↑ ?2007 trade surplus hits new record – $262.2B“. China Daily. 11 ?ануари 2008.
- ↑ ?China widens yuan, non-dollar trading range to 3 %“. 23 септември 2005.
- ↑ ?Intellectual Property Rights“ (PDF). Asia Business Council. Архивирано од изворникот (PDF) на 2025-08-07.
- ↑ Scutt, David (16 април 2015). ?Germany's finance minister is worried about China's debt and shadow banking“. Business Insider.
- ↑ ?Nominal GDP comparison of China, Germany, France, Japan and USA“. World Economic Outlook. Ме?ународен монетарен фонд. октомври 2014.
- ↑ ?The Global Competitiveness Report 2009–2010“ (PDF). Klaus Schwab. World Economic Forum. Архивирано од изворникот (PDF) на 1 октомври 2009.
- ↑ ?2011 Index of Economic Freedom“. The Heritage Foundation. Архивирано од изворникот на 2025-08-07.
- ↑ ?The World's Largest Companies: China Takes Over The Top Three Spots“. Forbes. 7 ма? 2014.
- ↑ Мирослав Саздовски, ?Кинескиот банкарски систем стана на?голем во светот“, Економи?а и бизнис, година 19, бро? 226, април 2017, стр. 76.
- ↑ 45,0 45,1 Donald D. DeGlopper (1987). A Country Study: China. Chapter 9 – Science and Technology. Library of Congress..
- ↑ "7 Technologies Where China Has the U.S. Beat". GreenBiz.com. 7 December 2010.
- ↑ "China 'to overtake US on science' in two years". BBC News, 28 March 2011
- ↑ "Desperately seeking math and science majors". CNN, 29 July 2009.
- ↑ "China publishes the second most scientific papers in international journals in 2010: report" Архивирано на 6 ?ануари 2012 г.. Xinhua, 2 December 2011.
- ↑ ?Who's afraid of Huawei?“. The Economist. 4 август 2012.
- ↑ ?Lenovo ousts HP as world's top PC maker, says Gartner“. BBC. 11 октомври 2012.
- ↑ ?'Titan' supercomputer is world's most powerful“. The Daily Telegraph. 12 ноември 2012.
- ↑ ?China have set a Renewable Energy Target of 10 % of Electric Power Capacity by 2010“. Reuters. 11 март 2008. Архивирано од изворникот на 2025-08-07.
- ↑ ?China Now Tops U.S. in Space Launches“. Wired. 16 април 2012.
- ↑ David Eimer, "China's huge leap forward into space threatens US ascendancy over heavens". The Telegraph. 5 November 2011.
- ↑ ?Rocket launches Chinese space lab“. BBC. 29 септември 2011.
- ↑ ?China to launch lunar rover in 2013“. Sen.com. 3 август 2012. Архивирано од изворникот на 2025-08-07.
- ↑ "China could make moon landing in 2025". The Guardian, 20 September 2010. Посетено на 17 October 2011.
- ↑ Flannery, Russell (30 март 2012.). ?China Mobile Phone Users Now Top One Billion“. Forbes. Проверете ги датумските вредности во:
|date=(help) - ↑ Barboza, David (26 ?ули 2008). ?China Surpasses US in Number of Internet Users“. New York Times.
- ↑ ?Chinese internet use surges ahead“. BBC. 17 ?ули 2013.
- ↑ ?Broadband provider rankings: The Rise and Rise of China“. Telegeography.com. 28 ?ули 2010. Архивирано од изворникот на 2025-08-07.
- ↑ ?China's Beidou GPS-substitute opens to public in Asia“. BBC. 27 декември 2012.
- ↑ ?China Begins Broadcasts on Latest Compass GNSS GEO Satellite“. Gibbons Media & Research LLC. ?ун 2010. Архивирано од изворникот на 11 ?уни 2010. Проверете ги датумските вредности во:
|date=(help) - ↑ ?China auto sales officially surpass US in 2009, 13.6 million vehicles sold“. Industry News. 8 ?ануари 2010.
- ↑ ?China premium car sector remains bright spot“. Reuters. 23 април 2012. Архивирано од изворникот на 2025-08-07.
- ↑ ?Chinese bus collides with tanker, killing 36“. BBC. 26 август 2012.
- ↑ ?China suspends tough new traffic penalties“. BBC. 6 ?ануари 2013.
- ↑ ?China opens world's longest high-speed rail route“. BBC. 26 декември 2012.
- ↑ ?Japan's bullet train will have a top speed of 310 mph“. Daily Mail. London. 16 февруари 2011.
- ↑ "China pushes ahead with high-speed rail". Financial Times, 27 December 2011.
- ↑ "China boasts biggest high-speed rail network" Архивирано на 4 декември 2011 г.. Agence France-Presse via The Raw Story, 24 July 2011.
- ↑ ?China's New Plan: A Great Leap Into The Air“. NPR. 19 ма? 2012.
- ↑ ?Bike-Maker Giant Says Fitness Lifestyle Boosting China Sales“. Bloomberg.com. 17 август 2012.
- ↑ 75,0 75,1 75,2 ?Population and Its Composition“ (XLS). National Bureau of Statistics of China. National Bureau of Statistics of China.
- ↑ ?Age Composition and Dependency Ratio of Population“ (XLS). National Bureau of Statistics of China. National Bureau of Statistics of China.
- ↑ ?Birth Rate, Death Rate and Natural Growth Rate of Population“ (XLS). National Bureau of Statistics of China. National Bureau of Statistics of China.
- ↑ ?Urban unemployment declines to 4 % in China“. Xinhua. People's Daily Online. 22 ?ануари 2008.
- ↑ ?China′s 2013 urban unemployment rate at 4.1 pct CCTV News - CNTV English“. 27 декември 2013. Архивирано од изворникот на 12 март 2014.
- ↑ ?China's 2013 urban unemployment rate at 4.1 %“. Business Standard. 24 ?ануари 2014.
- ↑ ?The New England Journal of Medicine, September 2005“. Content.nejm.org. doi:10.1056/NEJMhpr051833. Архивирано од изворникот на 2025-08-07.
- ↑ ?China formalizes easing of one-child policy“. USA Today. 28 декември 2013.
- ↑ ?China to keep one-child policy“. CNN. 10 март 2008. Архивирано од изворникот на 2025-08-07.
- ↑ ?China's population growth 'slowing'“. BBC. 28 март 2001.
- ↑ ?Кина укида ?политику ?едног детета"“. Политика. 29 октомври 2015.
- ↑ Parry, Simon (9 ?ануари 2005). ?Shortage of girls forces China to criminalize selective abortion“. The Daily Telegraph. London.
- ↑ ?Chinese facing shortage of wives“. BBC News. 12 ?ануари 2007. Проверете ги датумските вредности во:
|date=(help) - ↑ ?The odds that you will give birth to a boy or girl depend on where in the world you live“. Pew Research Center. 24 септември 2013.
- ↑ Lilly, Amanda (7 ?ули 2009). ?A Guide to China's Ethnic Groups“. Washington Post. Архивирано од изворникот на 2025-08-07. Посетено на 2025-08-07.
- ↑ Veeck и др. 2011, стр. 102.
- ↑ ?Major Figures on Residents from Hong Kong, Macao and Taiwan and Foreigners Covered by 2010 Population Census“. National Bureau of Statistics of China. National Bureau of Statistics of China. 29 април 2011.
- ↑ ?Languages of China“. Ethnologue: Languages of the World, Sixteenth edition. SIL International. 2009.
- ↑ Kaplan & Baldauf 2008, стр. 42.
- ↑ Rough Guide Phrasebook: Mandarin Chinese. Rough Guides. 2011. стр. 19. ISBN 9781405388849.
- ↑ 95,0 95,1 95,2 ?Preparing for China's urban billion“. McKinsey Global Institute. February 2009. стр. 6, 52.
- ↑ 96,0 96,1 ?Urbanisation: Where China's future will happen“. The Economist. 19 април 2014.
- ↑ ?China Now Has More Than 260 Million Migrant Workers Whose Average Monthly Salary Is 2,290 Yuan ($374.09)“. International Business Times. 28 ма? 2013.
- ↑ ?China's urban explosion: A 21st century challenge“. CNN. 20 ?ануари 2012.
- ↑ ?China's mega city: the country's existing mega cities“. The Telegraph. London. 24 ?ануари 2011. Проверете ги датумските вредности во:
|date=(help) - ↑ ?Wu-Where? Opportunity Now In China's Inland Cities“. NPR. 7 август 2012.
- ↑ Francesco Sisci. "China's floating population a headache for census". The Straits Times. 22 September 2000.
- ↑ Славко ?аневски, Црни и жолти, Скоп?е: Просветно дело АД, Редакци?а ?Детска радост“, 2004, стр. 49-53.
- ↑ Zbignjev Herbert, Izabrane pesme. Beograd: Tre?i trg – ?igoja ?tampa, стр. 32.
- ↑ YouTube, DAVID BOWIE - CHINA GIRL (пристапено на 8 ма? 2017)
- ↑ DISCOGS, Faith No More ?– Introduce Yourself (пристапено на 19.8.2020)
Поврзано
[уреди | уреди извор]
| |||||||||||||||||||||||||||||
.svg)
|