骨科是什么
Иран — поме?у на?ранливите држави на климатските промени на Блискиот Исток и Северна Африка (МЕНА). Иран придонесувал за околу 1,8% од глобалните емисии на стакленички гасови и бил рангиран на 8-то место во емисиите на стакленички гасови ширум светот и бил рангиран на прво место во регионот МЕНА поради неговата зависност од нафта и природен гас. Климатските промени довеле до намалува?е на врнежите, како и зголемени температури, при што Иран ?а држи на?жешката температура што била забележана во Ази?а.[2]
Државата се соочила со недостиг на вода, при што околу 35% од Иранците се соочувале со недостиг на вода. Овие праша?а се влошуваат со брзата урбанизаци?а што довела до влошува?е на квалитетот на воздухот и топлинските острови.[3] Иран е една од трите зем?и што не го ратификувале Парискиот договор.[4]
Регионалната клима во Иран варирала од топли, суви пустини на ?уг и исток до поладни, поблаги услови на север до Каспиското Море и умерена клима во западниот-?уг на басенот Загрос и ?ужните кра?брежни области. Оваа разновидност придонесува за низа природни опасности, кои вклучуваат поплави, лизга?е на зем?иштето и суши.[5]
Емисии
[уреди | уреди извор]
Иран е значаен придонесувач на стакленички гасови поради неговата употреба и производство на нафта и природен гас. Овие ресурси не само што служат за домашните енергетски потреби туку служат и како значителен дел од извозот на зем?ата.[6] Биде??и Иран го нема ратификувано Парискиот договор, државата не ги об?авува бро?ките за емисиите на стакленички гасови и не ветила никакво намалува?е,[7] но емисиите во 2022 година се проценувале на 950 милиони тони CO2eq, што било речиси 1,8% од глобалните емисии.[8] Што се однесува до населението на Иран, по лице во Иран емитира пове?е од глобалниот просек.
Дополнително, активностите за пале?е гас во Иран придонесуваат за неговиот профил на емисии, со еквивалент на околу 50 милиони метрички тони ?аглерод диоксид што се испуштаат годишно само од пале?ето на гас, што претставувало 5,5%-6% од вкупните емисии на стакленички гасови во зем?ата во 2021 година.[9] Бро?ките за емисиите ги покажуваат и ниските инвестиции на зем?ата во обновливи извори на енерги?а. Иако Иран има значителен потенци?ал за обновливи извори на енерги?а, транзици?ата кон системи за чиста енерги?а е бавен процес.[10] Субвенциите за фосилни горива биле на второ место по Руси?а и биле на?големи во светот по удел во БДП.[11]
Иран моментално не е една од првите 10 зем?и во ризик од климатски катастрофи. Сепак, климатските промени ?а направиле 16 пати поголема веро?атноста да се случи суша во Иран. Иран ве?е се соочил со неколку смртоносни поплави. Иранските екологисти и академци ги предупредуваат лу?ето дека владата заостанува во однос на климатската адаптаци?а, што веро?атно ?е ?а зголеми ранливоста.[12] Иран бил рангиран на 66-то место, што е претпоследно во Индексот за перформанси за климатските промени за 2024 година.
Вли?ани?а врз животната средина
[уреди | уреди извор]
Посто?ат неколку потенци?ални вли?ани?а од климатските промени во Иран. Како прво, се очекува дека просечната температура значително ?е се зголеми, се проценува од 2,6 степени Целзиусови до 2050 година.[12] Тоа може да се искачи до 5 степени Целзиусови до кра?от на векот.[5] Зголемената просечна температура директно е поврзана со зголемува?ето на смртните случаи од топлина и смртните случаи поврзани со срцеви заболува?а.[13] Дополнително, се предвидува дека фреквенци?ата на топлотните бранови ?е се зголеми за приближно 30%, што исто така би предизвикало околу 30% намалува?е на врнежите.[12]
Водните ресурси
[уреди | уреди извор]Промените во врнежите предикуваат недостиг на вода во Иран, што претставува закана за снабдува?ето со чиста вода за пие?е, како и за водата за наводнува?е што се користи за зем?оделство. Во комбинаци?а со порастот на температурите, намалената достапност на вода за наводнува?е доведува до значително пониско зем?оделско производство, што предизвикува недостиг на храна. Додека годишните врнежи се намалуваат, на ?уг се очекува зголемува?е на интензитетот и концентраци?ата на врнежливите денови, што може да доведе до поплави.[12] Иран ве?е има исклучително висока изложеност на поплави, лизга?е на зем?иште и други природни катастрофи, рангирана на шестото место во светот по ранливост од природна опасност.[14]
Покачува?е на нивото на морето
[уреди | уреди извор]
?угоисточниот брег на Иран, Макран, е од големо економско и еколошки значе?е. Што се однесува до ранливоста на порастот на морското ниво врз основа на геоморфолошки, еколошки и социоекономски фактори, една студи?а покажала дека ниските брегови во Макран би биле особено ранливи.[15] Макранскиот брег е поранлив на природни опасности поради високите стапки на тектонски издигнува?а.[16] Покра? тоа што го става на поголем ризик од пораст на нивото на морето, ова би може да предизвика екстремни настани како што се зем?отреси и цунами.[16]
Вли?ани?а врз екосистемот
[уреди | уреди извор]Пустинува?ето е една од главните грижи за Иран биде??и температурите продолжуваат да растат. Владините претставници препознаат дека над 100 милиони хектари зем?иште во зем?ата може да се претвори во пустина во блиска иднина поради вли?ани?ата на климатските промени.[17] Ова може да доведе до масовна миграци?а за иранското население кое ве?е брзо се урбанизира. Само во Техран, населението во моментов се зголемува со приближно 2% годишно.[18] Овие вли?ани?а ве?е почнале да се гледаат, биде??и се проценува дека околу 41.000 лу?е мигрирале во Иран поради природни опасности.[18] Опустинува?ето, исто така, доа?а со пове?е сериозни здравствени и економски ризици поврзани со бури од прашина и оплодува?е на зем?иштето.[17]
Достапноста на вода е уште една голема грижа за Иран за климатските промени во блиска иднина. Голем дел од достапните подземни води ве?е се искористиле во зем?ата поради зголемената побарувачка за вода во блиското минато.[17] Голем дел од ова е предизвикано од зголеменото копа?е бунари. Бро?от на бунари за вода во зем?ата се зголемил за 21 пати од 1980-тите до 2010-тите.[17] Покра? тоа, ефикасноста на водата во ?авниот сектор се претпоставува дека е уште еден проблем, при што отпадот од вода изнесувал речиси 30%.[17] Поради ова, вли?ани?ата на намалените врнежи во Иран обезбедуваат уште поостри последици отколку во другите зем?и во регионот, кои ве?е се борат со распределбата и ефикасноста на водата.
Вли?ание врз зем?оделството
[уреди | уреди извор]Вли?ани?ата на климатските промени врз зем?оделството во Иран ве?е станале видливи. Од 2002 година, процентот од вкупниот БДП што доа?ал од зем?оделскиот сектор е намален за над 9%.[17] Во моментов, пченицата е главната култура што се одгледува во Иран, биде??и сочинува околу 67% од целото растително производство.[19] Додека сегашните приноси имаат тенденци?а да бидат релативно стабилни, симулациите направени на регионите Мазандеран, Хузестан и Источен Азербе??ан покажуваат како зголемува?ето на температурите и намалените врнежи можат да го намалат производството. Овие три провинции сочинуваат приближно 20% од производството на пченица во Иран, но сите имаат сосема различни геолошки и климатски карактеристики.[20] Симулациите покажале дека потоплите региони Мазандаран и Кузестан се особено подложни на климатските промени, со намалени приноси од 7-45% и 7-54%.[20] Постудената провинци?а Источен Азербе??ан е единствената што потенци?ално би ги зголемила приносите поради претсто?ните климатски промени (0-16%).
Друга грижа во врска со зем?оделството во Иран е ефикасноста на користе?ето на водата. Вли?ани?ата од намалената достапност на вода може да бидат од клучно значе?е за ово? сектор, ко? моментално претставува приближно 90% од искористува?ето на водата.[17] Ова ве?е се покажало како историски проблем, кога сушите во доцните 90-ти предизвикале големи зем?оделски загуби во износ од над 10 мили?арди долари.[21] Со студиите кои предвидуваат потенци?ално намалува?е од 35% на годишните врнежи, снабдува?ето со вода достапна за зем?оделството може значително да се намали.[12] Ова е особено проблематично поради недостигот на продуктивност на вода во зем?оделскиот сектор, ко? моментално изнесува околу 33%.[17]
Вли?ание врз економи?ата
[уреди | уреди извор]Економи?ата во Иран се соочува со стагнирачки раст од 1970-тите.[22] Голем дел од ова се должи на санкциите поставени на зем?ата во 1995 година. Додека трговските ограничува?а вли?аат на способноста на Иран да увезува и извезува природни ресурси кои можат да помогнат во ублажува?ето на ефектите од климатските промени, сегашната влада го користи Парискиот климатски договор како алатка за симнува?е на санкциите.[23] Надвор од тргови?ата, економи?ата се соочува со големи економски закани поради зголемените температури, со проценета загуба од 1-23% на БДП во случа? на затоплува?е од 3-4 степени Целзиусови.[22] Дополнително, се проценува дека би имало значителен пад на продуктивноста на работната сила и зголемува?е на смртните случаи на работната сила.[24]
Ублажува?е
[уреди | уреди извор]
Напорите на Иран за ублажува?е се бавни. Нивоата на CO2 продолжуваат да растат годишно со зголемена стапка и за потрошувачката и за производството.[25] Вкупните емисии на стакленички гасови по глава на жител исто така се зголемил и не покажува знаци на запира?е.[25] Опциите за ублажува?е посто?ат за енергетскиот и за неенергетскиот сектор. Енергетскиот сектор има на?голем потенци?ал за ублажува?е, проследено со индустриски процеси и употреба на производи, отпад, зем?оделство и шумарство.[26] Еден потенци?ален начин за Иран е употребата на биогориво. Иранските истражувачи ве?е произвеле биодизел од фликс како извор или обновлива енерги?а.[27] Ве?е постои капацитет за производство на биодизел во централен Иран.[28] Иако ова е поодржлив извор од нафтата, сепак има некои негативни страни. На пример, преработката на биогоривата е многу интензивна на потрошувачката на водата.[29] Со намалени врнежи во регионот, тешко е да се задоволат бара?ата. Главната причина зошто напорите за ублажува?е се бавни во Иран е вли?анието на економските санкции врз зем?ата и нивното потпира?е на природен гас и нафта за приходи.[30] Покра? тоа, на COP26, иранскиот делегат Али Сала?егех рекол дека зем?ата ?е го ратификува Парискиот договор само доколку би ги укинале санкциите против Иран.[31]
Адаптаци?а
[уреди | уреди извор]
Канатите се традиционална форма на управува?е со водите во Иран, кои се користат за прилагодува?е и на руралните и на урбаните области за подобро да се справат со ефектите од климатските промени. Канатите се диза?нирани да ?а канализираат водата од повисоките височини до посувите рамнини, го олеснува зем?оделството и другите витални активности.[32] Во последниве години се обновиле канатовите системи за да помогнат како мерка за прилагодува?е за ефектите од климатските промени. Студиите сугерирале дека ?Целосното обновува?е на системот канат, мрежа од тесни водни канали во урбаните и руралните области што се протегаат низ поли?ата и на секо?а улица и уличка, исто така би помогнало да се овозможи природен проток на вода и истовремено да се заштити од поплави предизвикани од климата, кои е честа по?ава во Иран. Всушност, традиционалната архитектура во градовите како ?азд ги издржала поплавите многу подобро од модерните згради, користе??и ги карактеристиките на диза?нот како што се превртените структури свртени кон дворот, ?идовите свртени кон улицата без прозорци и природната филтраци?а на воздухот изградена во облик на купола.[33] Вродениот диза?н на канатите, обезбедува одржливо решение за недостигот на вода, предизвик што се влошува со климатските промени преку ублажува?ето на испарува?ето, како и промовира?е на зачувува?ето на почвата.[34]
Законодавството и политиките за климата на Иран полека се развиваат со се поголемо признава?е на вли?ани?ата од климатските промени. Пристапот на Иран кон прилагодува?ето и ублажува?ето на климатските промени се регулирани преку неговите вли?ани?а врз гра?аните, економи?ата и неговите ме?ународни обврски.[35] Иранскиот петгодишен развоен план (2017-2022) ?а истакнал еколошката одржливост фокусира??и се на намалува?е на емисиите на стакленички гасови и финансира?е проекти за чиста енерги?а. Плановите на Иран за борба против климатските промени се усогласува со неговите глобални обврски што ги прифатиле со Парискиот договор, со цел да се намалат емисиите преку обединува?е на климатските политики во различни сектори, вклучително и енерги?а, индустри?а, зем?оделство и управува?е со отпад.[36]
За да се намали вли?анието на влошените здравствени проблеми предизвикани од климатските промени во Иран, неопходни се политики кои спроведуваат техники за ублажува?е и адаптаци?а. Студи?ата го разгледала Парискиот договор и здравствениот систем на Иран. Вли?анието на климатските промени врз ?авното здрав?е во Иран бара политички рамки што се засновани на докази за ублажува?е и адаптаци?а. Студи?ата го усогласила здравствениот систем на Иран со насоките од Парискиот договор, открива??и дека рецептот на договорот за фокусира?е на намалува?е на негативните вли?ани?а на климатските промени врз ?авното здрав?е.[37] Иран преземал проактивни чекори за да го прилагоди сво?от здравствен систем против предизвиците предизвикани од климата. По тешките временски услови во 2019 година, иранското Министерство за здравство и медицинско образование било дома?ин на работилница за иницира?е Национален план за адаптаци?а на климатските промени во здравствениот сектор, ко? бил поддржан од СЗО. Работилницата се обидела да на?де ранливост во тековниот здравствен сектор на вли?ани?а како катастрофи кои биле поврзани со климата, како и болести кои се пренесувале преку векторски пат.[38]
Општество и култура
[уреди | уреди извор]Еколошките праша?а како климатските промени и лошото управува?е со водата довеле до пове?е протести и гра?ански бунтови во Иран, и покажале растечка ?авна еколошка свест ка? Иранците.[39][40] Зголемените температури заедно со големата суша и лошото управува?е со водата сериозно ?а оштетиле економи?ата, поттикнува??и широки немири и бара?е за подобро управува?е со водите.[41] Еколошките активисти и организации, како што била Персиската фондаци?а за наследство на дивиот свет, одиграле клучна улога во подига?ето на свеста за еколошките предизвици на Иран. Тие се соочувале со значителни ризици, вклучува??и апсе?а и обвинува?а за шпионажа од страна на владините органи. Овие активисти и организации се соочувале со значителни закани, вклучително и апсе?а, како и наводно меша?е од владините органи, како одраз на поширока политичка борба.[42]
Поврзано
[уреди | уреди извор]- Еколошки праша?а во Иран
- Недостиг на вода во Иран
- Енерги?а во Иран
- Климатските промени на Блискиот Исток и Северна Африка
Наводи
[уреди | уреди извор]- ↑ Shadkam, Somayeh; Ludwig, Fulco; van Oel, Pieter; Kirmit, ?a?la; Kabat, Pavel (2025-08-06). ?Impacts of climate change and water resources development on the declining inflow into Iran's Urmia Lake“. Journal of Great Lakes Research (англиски). 42 (5): 942–952. doi:10.1016/j.jglr.2016.07.033. ISSN 0380-1330.
- ↑ AJLabs. ?Mapping the hottest temperatures around the world“. www.aljazeera.com (англиски). Посетено на 2025-08-06.
- ↑ ?Climate profile: Iran“. Atlantic Council (англиски). Посетено на 2025-08-06.
- ↑ Anderson, Maia Golzar (September 22, 2023). ?Bringing Iran to the climate action table“.
- ↑ 5,0 5,1 ?Iran Climate Fact Sheet“ (PDF). Climate Centre. 2021. Посетено на 28 April 2024. Грешка во наводот: Неважечка ознака
<ref>; називот ?:0“ е зададен пове?епати со различна содржина. - ↑ ?Iran Greenhouse Gas (GHG) Emissions 1990-2023“. www.macrotrends.net. Посетено на 2025-08-06.
- ↑ ?Iran“. UNDP Climate Promise (англиски). Посетено на 2025-08-06.
Iran has not yet signed the Paris Agreement. Therefore, the country has not submitted an NDC
- ↑ ?EDGAR - The Emissions Database for Global Atmospheric Research“. edgar.jrc.ec.europa.eu (англиски). Посетено на 2025-08-06.
- ↑ Shojaei, S. Mohammad; Vahabpour, Amir; Saifoddin, Amir Ali; Ghasempour, Roghayeh (May 2023). ?Estimation of greenhouse gas emissions from Iran's gas flaring by using satellite data and combustion equations“. Integrated Environmental Assessment and Management. 19 (3): 735–748. doi:10.1002/ieam.4684. ISSN 1551-3793. PMID 36151901 Проверете ?а вредноста
|pmid=(help). - ↑ Ritchie, Hannah; Roser, Max; Rosado, Pablo (2025-08-06). ?CO? and Greenhouse Gas Emissions“. Our World in Data.
- ↑ ?Global energy-related greenhouse gas emissions, 2000-2022 – Charts – Data & Statistics“. IEA (англиски). Посетено на 2025-08-06.
- ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 Mansouri Daneshvar, Mohammad Reza; Ebrahimi, Majid; Nejadsoleymani, Hamid (2025-08-06). ?An overview of climate change in Iran: facts and statistics“. Environmental Systems Research. 8 (1): 7. doi:10.1186/s40068-019-0135-3. ISSN 2193-2697. Грешка во наводот: Неважечка ознака
<ref>; називот ?Mansouri Daneshvar-2019“ е зададен пове?епати со различна содржина. - ↑ Mousavi, Arefeh; Ardalan, Ali; Takian, Amirhossein; Ostadtaghizadeh, Abbas; Naddafi, Kazem; Bavani, Alireza Massah (2025-08-06). ?Climate change and health in Iran: a narrative review“. Journal of Environmental Health Science and Engineering. 18 (1): 367–378. doi:10.1007/s40201-020-00462-3. ISSN 2052-336X. PMC 7203306. PMID 32399247.
- ↑ ?Iran Climate Fact Sheet“ (PDF). Climate Centre. 2021.
- ↑ Ghanavati, E.; Shah-Hosseini, M.; Marriner, N. Analysis of the Makran Coastline of Iran’s Vulnerability to Global Sea-Level Rise. J. Mar. Sci. Eng. 2021, 9, 891. doi:10.3390/jmse9080891
- ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 17,4 17,5 17,6 17,7 ?Iran's Climate Change Crisis: Domestic Challenges and Regional Consequences“. epc.ae (англиски). Посетено на 2025-08-06. Грешка во наводот: Неважечка ознака
<ref>; називот ?epc.ae-2“ е зададен пове?епати со различна содржина. - ↑ 18,0 18,1 ?Iran's growing climate migration crisis“. Middle East Institute (англиски). Посетено на 2025-08-06.
- ↑ ?Iran Wheat Area, Yield and Production“. ipad.fas.usda.gov. Посетено на 2025-08-06.
- ↑ 20,0 20,1 Nazari, Meisam; Mirgol, Behnam; Salehi, Hamid (2021). ?Climate Change Impact Assessment and Adaptation Strategies for Rainfed Wheat in Contrasting Climatic Regions of Iran“. Frontiers in Agronomy. 3. doi:10.3389/fagro.2021.806146. ISSN 2673-3218.
- ↑ Modarres, Reza; Sarhadi, Ali; Burn, Donald H. (2025-08-06). ?Changes of extreme drought and flood events in Iran“. Global and Planetary Change (англиски). 144: 67–81. doi:10.1016/j.gloplacha.2016.07.008. ISSN 0921-8181.
- ↑ 22,0 22,1 Farajzadeh, Zakariya; Ghorbanian, Effat; Tarazkar, Mohammad Hassan (2025-08-06). ?The shocks of climate change on economic growth in developing economies: Evidence from Iran“. Journal of Cleaner Production. 372: 133687. doi:10.1016/j.jclepro.2022.133687. ISSN 0959-6526.
- ↑ ?Climate change: Iran says lift sanctions and we'll ratify Paris agreement“. BBC News (англиски). 2025-08-06. Посетено на 2025-08-06.
- ↑ Day, Ed; Fankhauser, Sam; Kingsmill, Nick; Costa, Hélia; Mavrogianni, Anna (2025-08-06). ?Upholding labour productivity under climate change: an assessment of adaptation options“. Climate Policy (англиски). 19 (3): 367–385. doi:10.1080/14693062.2018.1517640. ISSN 1469-3062.
- ↑ 25,0 25,1 Ritchie, Hannah; Roser, Max; Rosado, Pablo (2025-08-06). ?CO? and Greenhouse Gas Emissions“. Our World in Data.
- ↑ UNFCC (2017). ?Third National Communication Iran“ (PDF).
- ↑ Biofuels International (August 10, 2015). ?Irianian researchers produce biodiesel from flixweed“.
- ↑ ?Advanced BioFuels USA – Biodiesel Production Plant Opens in Central Iran“. advancedbiofuelsusa.info. Посетено на 2025-08-06.
- ↑ ?Economics of Biofuel“. US Enivornmental Protection Agency. March 27, 2023.
- ↑ ?Policies & action“. climateactiontracker.org (англиски). Посетено на 2025-08-06.
- ↑ ?Climate change: Iran says lift sanctions and we'll ratify Paris agreement“. BBC News (англиски). 2025-08-06. Посетено на 2025-08-06.
- ↑ Manuel, Mark; Lightfoot, Dale; Fattahi, Morteza (2025-08-06). ?The sustainability of ancient water control techniques in Iran: an overview“. Water History (англиски). 10 (1): 13–30. doi:10.1007/s12685-017-0200-7. ISSN 1877-7244.
- ↑ ?Iran's growing climate migration crisis“. Middle East Institute (англиски). Посетено на 2025-08-06.
- ↑ Environment, U. N. (2025-08-06). ?The Community Benefits of Iran's Traditional Qanat Systems - Case Study“. UNEP - UN Environment Programme (англиски). Посетено на 2025-08-06.
- ↑ ?Policies & action“. climateactiontracker.org (англиски). Посетено на 2025-08-06.
- ↑ ?Republic of Iran – Third National Communication to United Nations Framework Convention on Climate Change“ (PDF). unfccc.int. Посетено на 2025-08-06.
- ↑ Mousavi, Arefeh; Ardalan, Ali; Takian, Amirhossein; Ostadtaghizadeh, Abbas; Naddafi, Kazem; Bavani, Alireza Massah (2025-08-06). ?Health system plan for implementation of Paris agreement on climate change (COP 21): a qualitative study in Iran“. BMC Public Health. 20 (1): 1388. doi:10.1186/s12889-020-09503-w. ISSN 1471-2458. PMC 7488526. PMID 32917169.
- ↑ ?WHO Collaborates with Islamic Republic of Iran in Strengthening National Climate Change Adaptation Plan - Iran (Islamic Republic of) | ReliefWeb“. reliefweb.int (англиски). 2025-08-06. Посетено на 2025-08-06.
- ↑ ?The Energy Chief Trying to Get the UK to Speed Up Carbon Capture“. Bloomberg.com (англиски). 2025-08-06. Посетено на 2025-08-06.
- ↑ Dagres, Holly (2025-08-06). ?Springtime in Iran signals the renewal of an environmental movement“. Atlantic Council (англиски). Посетено на 2025-08-06.
- ↑ Waldman,ClimateWire, Scott. ?Climate Change May Have Helped Spark Iran's Protests“. Scientific American (англиски). Посетено на 2025-08-06.
- ↑ ?Iran's Environmentalists Are Caught Up in a Political Power Struggle | Human Rights Watch“ (англиски). 2025-08-06. Посетено на 2025-08-06.
Надворешни врски
[уреди | уреди извор]- Иран Резиме на порталот за знае?е за климатски промени на Светска банка
- Краток профил на ?аглерод: Иран